Page 114 - Islamic Studies 07

Nəhcülbəlağədə əmanətdarlıq / 113

Nəticə

İdrak, elm və bilik məna və məfhum baxımından çox aşkardır,
cəhalətin nə demək olduğu da hamıya məlumdur. İdrak, yaxud elm
– bilmək, cəhalət isə bilməməkdir.
Alimlə cahili bir-birindən fərqləndirmək üçün cəhl və onun
növlərini aydınlaşdırmaq lazımdır. İmam Sadiq (ə) kəlamlarının
birində (həmçinin həzrət Əlinin (ə) çoxsaylı hədislərindən alınan
1
nəticəyə görə) buyurur:
− İnsan var ki, bilir, bildiyini də bilir, belələri alimdir; onlara
itaət edin. İnsan var ki, bilir, amma bildiyini bilmir, belələri yatmış
və qəflətdədir; onları oyadın. İnsan var ki, bilmir, amma
”bilmədiyi”ni bilir, bu cür insan cahildir; onlara öyrədin. İnsan da
var ki, bilmir və bilmədiyini də bilmir, belələri isə zəlalətdədir,
mürəkkəb cahildir; bunları da hidayət edin.
İmamın (ə) bu kəlamına əsasən, cəhalət iki növdür: sadə və
mürəkkəb.
Sadə cəhalətdə bir cəhl, mürəkkəb cəhalətdə isə iki cəhl olur.
Sadə cəhalət, insanın bir şeyi bilməməsi və ya məlumatının az
olması, eyni zamanda bundan xəbərdar olmasıdır. Məsələn: insan
hansısa bir sualın cavabını bilmir və eyni zamanda bilir ki, o bu
sualın cavabını bilmir. Amma mürəkkəb cəhl isə budur ki, insan bir
şeyi bilmir və bilmədiyindən də xəbəri yoxdur. Məsələn: yuxarıdakı
misal kimi, insan sualın cavabını bilməyərək səhv cavab verir və elə
güman edir ki, düz cavablandırır. Bu cəhldə həm sualı bilməyib səhv
cavablandırmaq, həm də suala düzgün cavab verdiyini güman etmək
kimi iki cəhl var.
Mürəkkəb cahil də öz növbəsində iki hissəyə ayrılır: zəif və
güclü. Mürəkkəb cahilin zəif nümunəsinə onun cahilliyini göstərmək
bəzən mümkün olur. Bu cür cahildə inadkarlıq, təəssübkeşlik, qəzəb
və qarşı tərəfin fikirlərinə əsassız olaraq etinasız yanaşmaq kimi
xüsusiyyətlər olmadığından, onun cəhalətini müəyyən yollarla izah
edib qəbul etdirmək olur. Çünki bu cür cahilin cəhaləti mürəkkəb
olsa da, onun həqiqətə, elmə meyli olduğundan, asanca öz səhvini
etiraf edə bilir. Zəif nümunənin əksinə olaraq, bu cür cahildə olan

1 “Biharül-ənvar”, c. 1, səh. 195.