Page 115 - Islamic Studies 07

İSLAM ARAŞDIRMALARI JURNALI, Üçüncü il, yeddinci sayı (payız-qış / 2024) / 114

bəyənilməyən qəzəb, təəssübkeşlik, etinasızlıq, təkəbbür, hər hansı
psixoloji problem və s. kimi nəfsani xüsusiyyətlər ona öz cahilliyini
anlamağa heç cür imkan vermir.
Cəhl də bilik və elm kimi “təsəvvür” və “təsdiq”ə bölünür. Ze-
hində “rəng” və “qızıl” haqqında təsəvvürün olmaması və “qızılın
sarı olmasına” dair biliyin olmaması kimi.
Sokrat və: “Mən bircə onu bilirəm ki, heç nə bilmirəm!”
Bu məşhur kəlamın müəllifi Sokrat, ömrünün axırına qədər cə-
halətlə mübarizə apardı.
Deyilənə görə böyük Sokrat, aləmin, həyatın mənasının, fəlsə-
fəsinin və həyat haqqında bilgilərinin həyatın həqiqi mənasından
fərqli olduğunu dərk etdikdən sonra belə qərara gəlir ki, əslində, o,
heç nə bilmir. Onun bu cür etirafı təvazökarlığının son həddini
göstərirdi.

Şəhərin küçələrində, bazarlarında dolanan Sokrat, insanları
zəncirvari olaraq bir-birinə bağlı adi söhbətlərdən, həyatın ali möv-
zularına yönəldirdi. Suallarla danışaraq, nəhayət, onları bu dialoqda
cavab verə bilməyəcəkləri məsələlərlə üz-üzə qoyurdu. Bununla be-
lə o deyirdi: “Mənim sizdən fərqim budur ki, siz bilmirsiniz, bilmə-
diyinizi də bilmirsiniz, ancaq mən bilirəm ki, bilmirəm”. O bu
sözləri ilə insanlara, onların İmam Sadiqin (ə) yuxarıdakı kəlamda
dediyi dördüncü növ insanlardan olduqlarını başa salmaq və onları
birinci növdən (alimlər) ola bilməsələr də, heç olmasa, üçüncü növ
(cahil) insanların sırasına yüksəltmək istəyirdi.
Dünyanı öz yaşadıqları tərzdə qəbul edən insanlar isə Sokratın
bu sualına cavab verməkdən boyun qaçırırdılar. Çünki bu sual insanı
həqiqəti axtarmağa məcbur edir, onu içində olduğu, ətinə, qanına
qarışdığı ideologiyasını atmağa çağırır.
Bu minvalla Sokratın səs-sədası bütün Yunanıstanı bürüdü. İn-
sanlar ya onun ətrafına, ya da əleyhinə toplaşırdılar. Cəhalət libasını
özlərinə həmişəlik geyim seçənlər, Sokratın bu hikmətindən tamamilə
usanıb, onun zindana düşməsinə və məhkəməyə verilməsinə səbəb
oldu. Sokratın Platon kimi dahi şagirdləri, imkanlı tərəfdarları ona:
“Zindandan qaçmaq üçün nə lazımdırsa edək!”, – deyə müraciət
etdilər. Amma Sokrat yenilməz iradəsindən, qəti əqidəsindən
dönməyərək zindanı seçdi. Nəhayət, onun məhkəməsi quruldu və ona