Page 129 - Islamic Studies 07

İSLAM ARAŞDIRMALARI JURNALI, Üçüncü il, yeddinci sayı (payız-qış / 2024) / 128

Giriş
İlk öncə qeyd etməliyik ki, bir insanın çata biləcəyi son məqam
Allaha yaxınlıqdır. Yəni, sonsuzluğa yaxınlaşmaq, (nəinki onda fani
olmaq) yaxud sonsuzluğa çatmaq. Allah-taala hər bir cəhətdən sonsuz və
qeyri-məhduddur. O, mütləq-kamala (kamilliyə), mütləq-qüdrətə, mütləq-
elmə və s. malikdir. Ola bilər ki, hər bir şəxs İlahi lütf və feyzin vasitəsilə
qabiliyyəti, istedadı, səyi həddində Allaha yaxınlıq məqamına müəyyən
həddə mailk olsun. Amma təbii ki, heç vaxt Ona çata bilməz. Buna görə
də “Həqqdə Fəna”, “Həqqə Qovuşmaq” kimi təbirləri irfanın hədəfi üçün
düzgün təbir hesab etmək olar. Bəlkə də demək olar ki, belə təbirlər
bilmədən və düşünmədən bəzi sufilərin vasitəsilə Hind irfanından
götürülmüş və bununla da İslam irfan terminologiyasında və ariflərin
kəlamlarında da yayılmışdır.
İslam irfanında, arif elə bir mərtəbəyə çatır ki, Allah olur və Həqqdə
fani olur demək olmaz. “Qürbi-Nəvafil” hədisinə əsasən elə bir mərtəbə
təsəvvür etmək olar ki, salik öz səyi və İlahi köməyin nəticəsində özünün
batini və xarici əməlləri ilə hər hansı bir işdə Allahın razılığını qazanacaq
bir mərtəbəyə çata bilər. Amma bu mərtəbələr heç vaxt salikin Allahda
fani olması, yaxud onun Allahlıq mərtəbəsinə çatması mənasında deyil.
Bunlar həqiqətdə salikin həqiqi übudiyyət (bəndəlik) mərtəbəsinə çatması
mənasındadır. O, özünün heç bir iradə və qüdrəti olmayan bəndə kimidir
və bütün daxili və xarici qüvvələri Allahın ixtiyarındadır.
Əlbəttə, “Allahda fani olmaq”, “Allaha çatmaq” kimi sözlərin bəzi
mənalarını, iazhlarını qəbul etmək olar. Amma bu təbirlərin, bir tərəfdən
qərarsızlığına, dəqiq fəlsəfi izahlara ehtiyaclı olmasına, digər tərəfdən də
onların İslam ədəbiyyatı ilə, terminləri ilə yad olmasına əsasən biz belə
təbirlərin İslam irfanının son hədəfi adı ilə istifadə olunmamasına üstünlük
veririk və İslam irfanının hədəfinin təyin olunması üçün aydın, Qurani və
islami təbir olan “İlahi Qürb” (Allaha Yaxın Olmaq) təbirindən istifadə
etməyi məsləhət bilirik.