Page 130 - Islamic Studies 07

Həqiqi irfanın xüsusiyyyətləri / 129

Həqiqi irfanın şərtləri
• 1. AĞIL İLƏ ZİDD OLMAMAQ
Həqiqi irfanın əsas xüsusiyyətlərindən biri, onun ağıl üzərində
qurulması, ağıla əsaslanmasıdır. Həqiqi irfan ağılın fövqündəki bir fəza
haqqında danışsa da, amma heç vaxt ağılın ziddinə olan bir şeyə
söykənmir və onun ziddinə olan bir nəticəyə yetişmir. Başqa sözlə: həqiqi
irfan irrasional (ağıla aid olmayan, ağıl ilə isbat oluna bilməyən, ağılın
imkanlarındna xaric olan, isbatolunmaz) fenomenlərə özündə yer verə
bilər, amma heç vaxt anti-ağıl və ağılın ziddinə olan şeylərə etina etmir və
əsaslanmır. Buna görə də İslam irfanı həmişə ağıla diqqət etməyə və
düşünməyə dəvətə təkid etmişdir. Heç vaxt həqiqi ariflərin və din
övliyalarının sözlərində ağıla və təfəkkürə, düşünməyə etinasızlıq, yaxud
onu görməməzliyə vurmaq görünməmişdir. Amma insanın yaratdığı saxta
və yalan irfanlar özünü ağılla zidd görür, buna görə də həmişə ağılın,
təfəkkürün əleyhinə danışır, öz ardıcıllarını ağıl və məntiqə göz yummaqla
dəvət edirlər.
Kimsə deyə bilər ki, İslam irfanın bir çox böyük şəxsiyyətləri
tərəfindən “ağıl”, “məntiq”, “əqli-nəticə”, “təfəkkür” məzəmmət
olunmuşdur. Böyük müsəlman ariflərindən bəzilərinin təbirlərində ağılın,
əqli-nəticənin, təfəkkürün əleyhinə qarşı kobudluq o həddədir ki, sanki
onlar elm, bilik, qneseoloji sahələrin hər birində hər növ təfəkkür və
düşüncə ilə müxalifdirlər. Görəsən bu müxalifətçiliyin səbəbi nədir?
Biz bu haqda başqa yerlərdə danışmış, ağıl ilə irfanın rabitəsi və
müsəlman ariflərin nəzərində ağılın, düşüncənin mövqeyini geniş şəkildə
1
araşdırmışıq. Buna görə də, burada bu haqda bir neçə qısa nöqtə ilə
kifayətlənirik:
Birinci nöqtə budur ki, həqiqətdə müsəlman ariflərin ağılı təhqir
etməkdən məqsədi onun qəlb mərtəbəsindən daha aşağı mərtəbədə
olduğunu göstərmək və qəlb mərtəbəsindən daha aşağı mərtəbədə
otuzdurmaqdır. Ariflər işraqi (feyz olunan) və intiutuv (şühudi) idrakların
arxasıncadırlar və bu növ maariflər ağıl və dəlilgətirmə, əqli-nəticə ilə
hasil olmur. Bu növ idrak – dadmaq, görmək kimidir, belə idrak bürhanla
(sübutla) əldə olunmur. Buna əsasən ariflərin nəzərinə görə ağıl və qəlb
arasındakı müqayisə qəlb üstündür. Bu sözün mənası əsla ağıl, dəlil və

1 “Ağıl Və Vəhy”, Həsən Şərifi.