Page 132 - Islamic Studies 07

Həqiqi irfanın xüsusiyyyətləri / 131

və vasitəsiz (hüzuri) idrakın obyekti eyni ilə məlumun varlığıdır. Amma
əqli və vasitəli (hüsuli) idrakın obyekti isə “məlum”un məfhumu və
təsəvvürüdür.
2. Əqli idrakın nəticəsi ağılın dərk etdiyi məlum və həqiqət
qarşısında təslimiyyəti və razılığıdır. Amma dərk olunan məlum və
həqiqətə iman və boyun əymək həddinə yüksəlməyə də bilər. İntiutiv idrak
öz ardınca heç bir şey vasitəsilə aradan getməyən boyun əymə, həyəcan
və daxili eşqi gətirir. Bu zaman insan varlığı başdan-ayağa məlum ilə
rabitədə olur. Şəhid Mütəhhərinin sözü ilə desək: “Bu növ idrak insan
varlığını işıqlandırır, ona qüvvə və cürət verir, təvazö, riqqət, lətafət bəxş
1
edir və onun varlığının bünövrəsini tamamilə dəyişir.”
3. Əqli bilik hamıya aiddir (ümumidir) və onu başqasına da ötürmək
olar. Amma intiutiv idrak isə şəxsidir və başqalarına nəql etmək olmur. Bu
yol şəxsin özünün bilik əldə etməyi üçün ən kamil və ən gözəl yoldur.
Amma diqqət etmək lazımdır ki, qəlb yolu tamamilə şəxsi bir yoldur. Əsas
etibarilə vasitəsiz (hüzuri), intiutiv (şühudi) və batini idrakın
xüsusiyyətlərindən biri onların şəxsi olması və nəticədə də başqalarına
ötürülməsinin mümkün olmamasıdır. Bir arif isə yalnızca başqaları üçün
öz təcrübəsinin zəminəsini hazırlaya bilər.
4. Əqli idrakda səhv mümkündür. Çünki o, vasitəli idrakdır və buna
görə də onun səhv etmə ehtimalı var. Amma intiutiv idrak səhv
qəbuletməz bir idrakdır.
5. İntiutiv idrak əməl və nəfsi kamilləşdirmə ilə elə bir şəkildə
2
bağlıdır ki, belə demək olar: “O, əməldir, nəinki elm”. Hansı ki, əqli
idrakda özünüdüzəltməyə, nəfsi kamilləşdirməyə və bunun kimi şeylərə
ehtiyac yoxdur. Amma özünüdüzəltmə, nəfsi kamilləşdirmə və təqva ilə
daha gözəl dərkə, daha düzgün, daha dəqiq biliyə zəmin yaratmaq olar:
“Əgər təqvalı olsanız, Allah sizə haqqı batildən ayıran bir qüvvə verər” .
3
• 2. ŞƏRİƏTLƏ UYĞUNLUQ
İlahi vəhyin intiutiv idrak sahəsində bəşəriyyətə ən böyük
xidmətlərindən biri irfani, kəşflərin, şühudların düzgün olmasını
araşdırmaq üçün göndərdiyi meyardır: vasitəsiz (hüzuri) və intiutiv idrak
məsum və xətaqəbuletməz olsa da, amma bu xüsusiyyət, yalnız şühud
zamanına aiddir. Dərk olunan “obyekt”lə, yaxud “məlum”la rabitə

1 “Əsərlər Məcmuəsi”: M. Mütəhhəri, c.6.
2 Həmin yerdə.
3 Ənfal-29.