Page 175 - Islamic Studies 07

İSLAM ARAŞDIRMALARI JURNALI, Üçüncü il, beşinci sayı (Bahar-Yay / 2024) / 174

1. Tövhid;
Bu məzhəbin davamçıları tövhid mövzusunda Allahın mütləq
sifətlərini inkar edərək deyirlər: Allah-taala əql və düşüncədən üstün
olduğu üçün məxluqata xas olan diri, alim, qadir, eşidən, görən və
sair sifət və xüsusiyyətləri ona aid edə bilmərik.
Onlar Qur᾿ani-kərimin bir çox ayələrində və nəql olunmuş
rəvayətlərdə Allah-taalanın adı çəkilən gözəl ad və sifətlərini isə
«ümumi məfhum» olaraq qəbul edirlər. İsmailiyyə firqəsinə mənsub
olan təhqiqatçılardan biri bu barədə deyir: Allah-taala məxluqata aid
olunan sifətlərdən uca olduğu üçün Onun müqəddəs zatı bu
xüsusiyyətlərlə vəsf olunmamışdır. Eyni zamanda məxluqat da
olduqca aciz və zəif olduğu üçün Allaha xas olan sifətlərlə vəsf
olunmamışdır. Allah-taala lütf və mərhəmət üzündən məxluqatı
yaratmış və bütün sifət və xüsusiyyətlər Ona aid olunmuşdur ki,
məxluqatı heyrət hissi bürüməsin. Allahın vücudu bütün varlıqların
vücudundan ilkindir və bütün varlıqlar yaradılış (xilqət) baxımından
Onun vücudundan nəş᾿ət tapır. Qur᾿ani-kərimdə «Qələm» ifadəsi ilə
zikr olunan ilkin varlıq «lövhi-məhfuz» adlanan ikinci yaradılışı
vücuda gətirir. İlk yaradıcı ikinci yaradılışdan əvvəl olduğu üçün
«Sabit», ikinci yaradılış isə ilk yaradıcıdan asılı olduğu üçün «Tali»
adlanır. Mücərrəd aləmdə olan hər bir şeyin təcəllisi cismani aləmdə
mövcud olduğu üçün, birincidə olan mütləq əqlin qarşılığını cismani
aləmdə olan imam hesab etmişlər.

2. Cəbr və ixtiyar;
Cəbr və ixtiyara gəldikdə, İsmailiyyə məzhəbi insanı özünə aid
olan elm, əqidə, məslək, adət-ən᾿ənə, gündəlik işlər və s.
məsələlərdə tam ixtiyar sahibi hesab edir. Onların fikrincə, belə
olmadıqda, peyğəmbərlərin göndərilməsi heç bir nəticə
verməyəcəkdir. Bu barədə Nəcm surəsinin 39-40-cı ayələrinə istinad
edirlər:
«İnsana ancaq öz əməli, öz zəhməti qalar!»
«Şübhəsiz ki, [qiyamət günü] onun əməli, zəhməti
görünəcəkdir.»