Page 46 - Islamic Studies 07
P. 46
İslam iqtisadiyyatı (Ustad Mütəhhəri baxışında) / 45
mövcud olmayıbdır. Sonralar isə ailə həyatı, qəbilə həyatı ilə
əvəzlənibdir. Qəbilə həyatında, sosialistlərin iddia etdiyi kimi fərdi
mülkiyyət və mübadilə mövcud olmayıbdırmı? Yaxud insanlar ailə
həyatından ictimai həyata keçməsi ilə, mübadilə və fərdi mülkiyyətə
keçmək məsələsi ortaya gəlibdirmi? Bu məsələ barəsində sonradan
danışmalıyıq.
Pul
İqtisadi məsələlərdən biri də, puldur. İnsanların ictimai həyatı
daha çox genişlənmədiyi zamanadək və işin bölünməsi məsələsi
ortaya çıxmayana qədər, insanların ehtiyac duyduqları şeylər
asanlıqla mübadilə oluna bilirdi. Yəni insanlar, ehtiyaclı olduqları
malın istehsalçısına lazım olan öz istehsallarını mübadilə etmək
vasitəsilə, ehtiyac duyduqları şeyi asanlıqla əldə edə bilirdilər.
Amma tədricən sənayenin təkmilləşməsi, ehtiyacların müxtəlifliyi
və genişlənməsi, əlaqələrin artması, bölünmələrin və təxəssüslərin
çoxalması nəticəsində, qanuni və zəmanətli ya zati dəyəri olan
xüsusi bir şeyin mübadilədə olması zərurəti yarandı ki, həmin şey
pul oldu. Pul barəsində müxtəlif müzakirələr var. Onlardan biri
budur ki, qızıl və gümüşün dəyəri zatidirmi? Yəni pulun mübadilədə
vasitə olma səbəbi, bütün dövrlərdə hamının ona ehtiyaclı olmasına,
köhnəlməməsinə, yüngüllüyünə və asanlıqla daşına bilməsinə
görədirmi? Yoxsa bunun başqa səbəbi olub və qanuni cəhətinə
görədir? Digər məsələ budur ki, tarixin hansı dövründə və insan
cəmiyyətinin hansı tarixi mərhələsində, insanlar puldan istifadə
etməyə başlamışlar? Bu məsələlər haqqında sonradan danışmalıyıq.
Dəyər
İqtisadiyyata aid digər məsələlərdən biri, dəyər ya qiymətdir.
Mübadiləli iqtisadiyyatlarda, malların müxtəlif qiymətləri olur və
qiymətlər yuxarı-aşağı gedir. Bəzən bir şey digər şeydən bahalı,
bəzən də ucuz olur. Bəzən qiymətlərin yuxarı olmasına baxmayaraq,
pulun çox olmasına görə firavanlıq daha çoxdur. Bəzən qiymətlərin
düşməsi ilə həyat çətinləşir. Bəzən də, qiymətlər yuxarıya getməsi,
həyatın çətinləşməsinə səbəb olur. Bunların arasında nə bağlılıq var?
Birinci məsələ budur ki, dəyər hardan yaranır? Bu fəlsəfi bir
məsələdir. İkinci məsələ budur ki, qiymətlərin enib-qalxmasının
səbəbi nədir? Firavanlığı necə təmin etmək olar? Qiymətləri necə
