Page 79 - Islamic Studies 07

İSLAM ARAŞDIRMALARI JURNALI, Üçüncü il, yeddinci sayı (payız-qış / 2024) / 78

a) Təcərri (günah etmək qəsdi) iki cürdür: birinci, əməli yerinə
yetirməmiş peşman olub daxili çarpışma nəticəsində öz ixtiyarı ilə
günahdan çəkinmə; ikincisi isə, müəyyən həddə qədər gəlib xarici
amillərin təsiri ilə günahdan çəkinmə. Birinci halda (günahın
niyyəti) günahkar bağışlanır, çünki peşmançılıq onun ruhunun və
təbiətinin paklığına dəlildir. Belə bir şəxs bağışlanmağa layiqdir.
Amma ikincidə bağışlanmır. Belə şəxs üsyankar ruha malik
olduğuna və Allahına qarşı təqvasızlığından günaha yaxınlaşdığına
görə tənqidə və cəzaya layiqdir. O öz-özünə günahdan çəkinməmiş,
əksinə, xarici maneələr onu günah etməkdən çəkindirmişdir.
b) Təcərri bəzən günahı fikirləşib etməmək və bəzən də
təşəbbüs göstərməklə bitir. Birinci cəhd insanın əməllər
kitabçasında günah kimi qeyd olunmur. İkinci isə haramdır və bu
əməlin sahibi cəzalandırılmalıdır, ona görə ki niyyət təşəbbüslə
yanaşı olarsa, (Allah qarşısında) üsyankarlıq, dikbaşlıq və
təqvasızlığa dəlildir. Birinci halda Allah qarşısında dikbaşlıq və
üsyankarlığa dəlil olan heç bir təşəbbüs yoxdur.
v) Müəllifin nəzərincə, təcərrini (günahı fikirləşmək) başqa cür
də təsnif etmək olar. Niyyət iki formada ola bilər: ötəri və sabit
niyyət (dəyişilməz niyyət).

Nəfsani qüvvələrin coşub-daşması ilə insan nəfsində yaranan
və heç bir əxlaqi, etiqadi kökü olmayan niyyətə ötəri niyyət deyilir.
Bu cür niyyətlər xatirə, arzu, ani həvəsin nəticəsində meydana gəlib,
tez də ötüb keçir, öz yerini isə yaxşı və müsbət düşüncələrə verir.
Məsələn, Ramazan ayında biri ləzətli xörək gördükdə orucunu
pozub iftar etmək istəyir, lakin bilavasitə bu fikirdən dönür.

İnsanın ruhi dərinliklərindən axıb gələn, onun etiqad, xasiyyət
və xarakterindən irəli gələn niyyətə sabit niyyət (dəyişilməz niyyət)
deyilir.Bu növ niyyət insanın həqiqi simasını üzə çıxarır. “Qurani-
Kərim”də «şakilə» (xislət) adlandırılaraq buyurulur:

«De: «Hərə öz xislətinə1 görə iş görər...» («İsra»-84).

1 İmam Sadiq(ə)-dən belə nəql olunur ki, «şakilə»dən (xislətdən) məqsəd niyyətdir.