Page 103 - Islamic Studies 07

İSLAM ARAŞDIRMALARI JURNALI, Üçüncü il, yeddinci sayı (payız-qış / 2024) / 102

Məntiq, İslam elmləri ailəsinə daxil olduqdan sonra müsəlman-
lar arasında sürətlə yayılmağa başladı və zaman keçdikcə tərcümə
ədəbiyyatlarına əlavələr, şərhlər, düzəlişlər və tənqidlər yazılmağa
başlandı. Müsəlman alimləri bütün elmlərdə müstəqil nəzər sahibi
kimi şöhrət qazandı. Təsadüfi deyildir ki, əsrlər boyu Avropanın
məşhur elm mərkəzlərində İslam alimlərinin əsərləri böyük rəğbətlə
tədris edilirdi. Bir çox Qərb alimləri Avropa elmlərinin inkişafında
özlərini müsəlmanlara borclu bilirlər.
Həmin dövrlərdə müsəlman aləmində müxtəlif elmlər sürətlə
inkişaf etməyə başladı. İslam mədəniyyəti başqa mədəniyyətlərdən
müqayisəedilməz dərəcədə yüksəklərə qalxdı. Hətta İslam dininin
düşmənləri də bu dövrlərdə dinimizin mədəniyyət, sənət, elm və sair
sahələrdəki müvəffəqiyyətlərini inkar edə bilməzlər. Müsəlman
alimlərinin müxtəlif elmlərdə qazandıqları nailiyyətlərdən bütün
dünyada, o cümlədən Avropada istifadə edirlər. Qərblilər müsəlman
alimlərinin riyaziyyat, fizika, kimya və astronomiya elmlərindəki
kəşflərini və tədqiqatlarını öyrənməyə çalışır, bunlardan öz elmi təd-
qiqatlarında geniş surətdə faydalanırdılar.
Həmin dövrlərdə Kopernikin nəzəriyyəsini müdafiə etdiyi və
Yer Günəş ətrafına fırlanır dediyi üçün Qalileyi kilsə mühakimə
edirdi. Onu məcbur etdilər ki, öz əqidəsindən əl çəksin və bu şəkildə
1
“tövbə” etsin... Məşhur filosof Bekona, İngiltərə kralı Edvard
tərəfindən verilən əmrə görə, kimya elmi ilə məşğul olmaq qadağan
edildi. Bekon Fransaya sürgün edildi və kilsənin nəzarəti altında
yaşamağa məcbur oldu. Kilsə kimya elminin şeytanla bağlı
olduğunu iddia edir, kimyaçıları isə cadugər hesab edirdi.
Kitab və kitabxanaların Avropa xalqları nəzərində heç bir
dəyəri olmadığı və bütün kilsə və monastrlarda cəmi 500 cild dini
kitab mövcud olduğu dövrdə, İslam ölkələrində kifayət qədər zəngin
kitabxanalar var idi. Bağdaddakı “Beytül-hikmət” kitabxanasında 4
milyon, Qahirədəki “Səltənət” kitabxanasında bir milyon, Şamdakı

1 Belə deyilir ki, təzyiqlərə məruz qalan Qaliley kilsənin ona verdiyi son fürsəti dəyərləndirərək dar
ağacında Yerin sabit və hərəkət etməyən mərkəz olduğunu yalandan etiraf edib və kilsənin ölüm
hökmündən “özünü elmə fəda edən dahi”ni, yəni özünü qurtarır. Tələbələri, sərbəst buraxılan
Qalileyə deyir: “Bəs deyirdiniz ki, Yer Günəşin ətrafına fırlanır?”. Dahi Qaliley deyir: “Nə olsun,
mən inkar etdim, ya etmədim, onsuz da Yer Günəş ətrafına fırlanır!”