Page 106 - Islamic Studies 07

Nəhcülbəlağədə əmanətdarlıq / 105

İslamda məntiq və fəlsəfə müəllifləri
Məntiq və fəlsəfəyə dair ağılları heyran qoyan İslam
alimlərindən aşağıdakıları göstərmək olar:
1. “İkinci müəllim” ləqəbi ilə tanınmış Əbu Nəsr Məhəmməd
ibn Tərxan Farabi (870-949). Farabi, həmçinin İslam məntiqinin
atası kimi tanınmışdır. O, Aristotel məntiqinə müxtəlif şərhlər
yazmışdır. Farabi, Beytül-hikmət elmi mərkəzinin əvvəlcə şagirdi,
sonra isə ən tanınmış müəllimlərindən olmuşdur. Onun ən mühüm
məntiq əsəri “Övsəti-kəbir”dir.

2. Aristotel (ona “bəşərin birinci müəllimi“ ləqəbi verilmişdir)
fəlsəfəsinin davamçısı kimi tanınan, “üçüncü müəllim” ləqəbi
verilən, zamanın möcüzəsi, çoxsaylı əsərlərin müəllifi, bütün
elmlərdə öz sözünü deyən İslam filosofu Əbu Əli İbn Sina (980-
1036). İbn Sina məntiqə aid müxtəlif kitablar yazmışdır. Bunlardan
“Məntiqi-Şəfa”, “Nicat” və “Məntiqi-İşarat”ı göstərmək olar.
3. Şeyx İşraq Əbülfəth Şihabəddin Sührəverdi (1154-1191).
O, İslam “İşraq” fəlsəfi məktəbinin yaradıcısıdır. “Mütarihat”,
“Müşariat”, “Təlvihat” və “Hikmətül-İşraq” onun fəlsəfi-məntiqi
əsərlərindəndir.
4. Məhəmməd ibn Məhəmməd ibn Həsən Xacə Nəsirəddin
Tusi (1200-1273). O, İbn Sinanın “İşarat” əsərinin ən gözəl şərh-
çisidir. Onun məntiq kitabı “Əsas-əl-İqtibas”dır. Nəsirəddin Tusinin
məntiqə aid digər kitabı isə “ət-Təcrid fi elmil-Məntiq”dir.
5. “Hikməti-mütəaliyyə” məktəbinin yaradıcısı, Molla Sədra
ləqəbi ilə məşhurlaşmış Sədrül-mütəəllihin Sədrəddin Məhəmməd
ibn İbrahim Şirazi (1572-1640). Onun məntiqə aid kitablarından
“Risalə fit-təsəvvür vət-təsdiq” və “Haşiyeyi Hikmətül-İşraq”ı qeyd
etmək olar.

Avropada məntiq
Avropada renessans dövrünə kimi elm mərkəzlərində məntiq
sahəsində əsas söz sahibi Aristotel məntiqi idi. Amma həmin
dövrdən etibarən Fransis Bekon və Rene Dekart, Aristotel məntiqinə
müəyyən həddə zidd mövqe tutdu. İki-üç əsr keçmədi ki, araşdırma-
lar başlandı və Aristotel məntiqi alman alimi Ferge vasitəsilə “Yeni